Nesta data tan sinalada para a nosa literatura, para a nosa lingua, para Galicia, quero celebralo volvendo ás orixes, a esa primeira celebración no 1963. A intención é dalgún xeito impregnarse daquel espírito, da raizame da que abrolla a nosa lingua con máis forza, de Rosalía de Castro.
Hoxe deixarei aquí o texto do discurso pronunciado en Pontevedra por Isidoro Millan González-Pardo, e tamén cuatro poemas adicados a Rosalía por escritores que daquela estudaban en Santiago e que fixeron un recital en Fonseca. Trátase de Xohana Torres, Arcadio López-Casanova, Salvador García-Bodaño e Carlos Casares Mouriño. Rematarei cun poema meu adicado a autora dos Cantares gallegos.
Feliz Día das Letras Galegas!
DISCURSO NO "DÍA DAS LETRAS GALEGAS"
Miñas donas e meus
señores:
«Día das Letras Galegas» noméase o que a Academia Galega acaba de
instituiré no aniversario da pubricación dos «Cantares» de Rosalía: 17 do Maio
do 1863. Fora cousa paradóxica que se non coidara axeitada, pra faláremos neste
intre, a língoa na que: Rosalía, «Nosa Señora da Saudade» —eu chámoa, sen
migalla de irreverencia, coa apaixoada invocación coa que apelidóuna Teixeira
de Pascoaes—, a língoa, repítovos, na que Rosalía, un miragre delorido na carne
e na Terra nosa, unha frol espiñada, unha meniña orfa, orfa do Ceo, a laiarse
sen soaz nin acougo na selva do mundo, pregóu, cantóu, choróu, por tempos de
sempre, por todos e pra todos nos.
Xa ben sabedes, meus amigos, que esta nosa fala anterga, língoa dos abós e
dos trasabós, viña moi de lonxe. Endexamáis me esquecen —teñóos citado dabondo—
os sáficos do «Canto a Roma» que, nunha serán de outono, eu vin xurdir dos
beizos —que pra sempre tendes ehí durmidos— do bardo noso derradeiro, namentras
a súa faciana cincenta, riscada, sulcada fundamente polas enrugas da vellez,
alcendíase avivecida, ao sopro do antigo numen pódente e adivinador.
Ao poeta, traslevado da
Saudade, figurábaselle no seu esprito o momento no que Roma, raíña de pobos,
cumprindo o mandato dos deuses e dos vates,
tu regere imperio populos, Romane, memento!,
puxo, alteirosa, a
pranta lexionaria neste recanto silandeiro das terras,
«...prácido
mollente
onde marren
as vagas cramosas
do mar de
Atlande»...
Ao rodar dos anos e dos
séculos váise romanizando o país. Son, de primeiro, os nomes patricios, que
ennobrecen os herdados alicumes dos «oppidas» indíxenas:
«Aquis
Celenis, Limica, Iría Flavia,
Lucus
Augusti...-»;
son, a pouco, as deidades
crásicas sobrepostas ás do bárbaro panteón primixenio; son os loureiros latinos
que arraigañan na tépeda lenitura dun val; son as cousas e as ferramentas
labregas —teares, arados, grades, muíños, legóns—, e as armas guerreiras, os
gladios conqueridores; son as vías, esa rede dos vieiros e das pontes, antre
xeométrica e castrense, coa que Roma desparte e axungue, pra non deixar que
escape das súas mallas canto coutara e prendera éla coa súa pouta da águia. E
non, por de contado, as vidas, as vidas dos domiñadores e dos domiñados, que
achéganse e méscranse e avencéllanse e que, coa conversa ao pe do río, onde
parolan o lexionario quirite e a céltica moza, representan, ao cabo, do trunfo
de Venus, o nascemento dunha xente nova, a xente de nos:
«¡Marte é
vencido!»
Veleiquí, dun xeito
poético e lumioso, o cadro da nosa romanización.
Endebén, o máis maduro
froito déla, porriba dos trebellos e dos vestixios da cultura material, «a xoia
máis prezada» que Roma deixóunos en herdanza —concruía o poeta—, foi a fala,
«a túa fala
que vertéu na nosa
o celme
deleitoso das entenas
do sangal,
pecoreiro, campesio
«serme
vulgaris».
Pois nesa fala romá, da
que albiscando dunha maneira intuitiva e felis a súa fasquía, a súa feitura
galega por obra da «lenición» fonética, engade o poeta que fora «nos céltigos
beizos molecida» —o «castelán sen osos» que, con outra imaxe, definéu
Unamuno—, nesa fala contense o tesouro máis xurdio e ricaz da cultura espritoal
do pobo galego.
Non me compre, miñas
donas e meus señores, facervos eiquí a historia desa fala que, somentes, no
entanto emparéllase ou contraiponse ao conceuto das letras galegas, vou, en
pouquerrechiñas verbas, a deliñar arestora dediante de vos.
«A Língoa —vello e
abonado é o dito— vai sempre na compaña do Imperio». Se abaixámolo tono do
Nebrisense pra encaixar a súa verdade nun axioma da ciencia positiva,
atoparémonos co miolo desa certidume, sinxela e fonda, que ten procramado a
eito un mestre dos nosos días: «A Língoa, e calquera língoa que sexa, é, máis
que ren, un feito social».
Eis eiqui agora,
escontra este trasfondo ilumiñador, os catro grandes momentos do caminar do
galego deica o día de hoxe.
Primeiro: dende a matriz
latina, cara á forma senlleira da lingoaxe que abrangue, coas súas máis
careiterísticas isoglosas, arredor do século X.
Segundo: dende o século
XI ao XV —se o preferides, co viramento do XIII—Europa entesta na Galiza; o seu
eixo é a «galaxia» no ceo e o camiño acombaixo que toupa e morre neste cabo do
mundo; e nas bocas dos falantes galegos, xente inqueda e con pulos, que fan ou
desfán —pra o caso é o mesmo— na política ou na cultura, o idioma, nidio
refrexo de ialmas non fendidas, non disociadas antre a ilustración e a vida,
acada a máis unitaria, a máis inxel e millor forma súa, na eispresión quer oral
quer escrita. Troveiro é o Almirante da Mar, e «a grande e xeral Historia» —a
toma de Sevilla dos mouros— ou o argallar da cousa púbrica —a rexouba de El
Reí— enléase doadamente ñas súas cantigas aos laios saudosos de amor da que
despidéu no porto as naves e as froles do seu amigo. ¡Fermosa primaveira das
Letras! Ledo anda o corazón; abertos e ridores os ollos. Verdadeiramente,
tódalas aves do mundo en galego de amor cantaban; tódalas aves do mundo en
galego de amor decían...
Terceiro: dende o século
XVI, vírase a fala aos eidos rurás, polo esgallamento antre a estruitura social
e a cultura nativa. Desque, non por esgotadas, senón por desviadas, desparecerá
a escritura e as letras galegas, desenrólase o proceso, conmovedor, dunha longa
fidelidade oral, dunha calada latencia tradicional da fala. Ese fenómeno que,
canto máis se coida nél, tanto máis apouviga e abraia ao lingüista, do
perviviré petrucial, do proseguírese patrimonial da lingoaxe de milleiros de
homes, que endexamáis se escribe, e adepréndese e trasmítese soio de boca a
orella, falando de cote e a modiño ñas rúas, ñas corredoiras, nos fogares, nos
agros...
Momento postrimeiro: o que nesta festa conmemoramos. O do anovamento das
Letras Galegas, o do seu Renacimento outido no século XIX pola concurrencia de
causas que non é desta ocasión esculcar, pro que, máis que nada, devolveron a
unhas poucas minorias reitoras a conciencia satisfeita e orgullosa do seu
asento human, da súa caste, do seu pasado cultural e histórico, e co éla, a unicidade
da ialma fendida, e co éla o imperio, o señorío de nós, e co él o poder da
escritura e da fala, e co este novo xermolar do verbo do esprito, o diviño don
esquencido do canto...
Un feixe pequeño de homes galegos, coa ialma de novo volta á Terra Nai, e
coa ialma e a voz acordadas, síntense chamados á estraña meiguice do canto, que
ún deles, Diaz Castro, esprica soberbamente nuns versos recentes:
«Galiza en mín, meu Deus, pan que me deron,
leite e centeo e sono e lus de aurora!
longa rúa da mar, fogar da terra
i esta crus que nos mide de alto a baixo.
Con este alento, eu lles daréi ás cousas
o drama cheo que lles nega a vida:
dareilles rostos, pra que se conozan,
palabras lles daréi, pra que se entendan...-»
Este é o ifeito que no día de hoxe imos celebrar. Abofé que non ten conta
engadir, pois sabédelo todos ben sabido, que ningunha data, ningún mome, acái
millor co simbolismo da festa que a do emprentamento dos «Cantares gallegos», e
o nome de Rosalía. Dez anos denantes dela, no 1853, Don Xoán Manoel Pintos,
pontevedrés e xuez no Cambados dos meus devanceiros, de quen se topan
moitas reliquias literarias nesa vitrina, moito máis enxebre escritor que
Rosalía, pubricara «A gaita gallega», e outros poetas menores —Añón, os
Camino...— tiñan divulgado composicións soltas; pro, no curso das letras e da
vida, rexe e imponse ao cabo a lei «agonal» do esgrevio, e non hai cousa
que ao esgrevio milloranza lle faga.
Hai millentas
estrelas; sol, ún somentes. Eso foi Rosalía: a luz de sol e lúa que apaga o
resprandor dos luceiros que, na nouturna carreira, a precederán. Da fogueira
acesa dese sol quentarémonos todos, namentras dure esta xeira diurna das letras
galegas e, a traveso dos tempos, lembraráse decote nas língoas dos homes o
fulgor do seu abrinte esprendoroso. Pois ben dixo quen, dexergando dende o chan
grego vai vinta e cinco sáculos o escintilar faiscante do Iouro e lumioso Rei,
bradóu:
Mecét’ aélío skópei alio thalpnóteron en hamérai
phaennón ástron eremos di'aithéros...
«¡Xa non se pode ollar raiando o día
outro astro que brile coma o Sol no limpo Ceo..!
ISIDORO MILLAN GONZÁLEZ-PARDO
Fonte: GRIAL
Ningún comentario:
Publicar un comentario