Volver á Coruña sempre é un pracer, pasear polas súas rúas, respirar ese aire húmido en Riazor ou imaxinar un pasado tan lonxano, e tan presente, na Torre de Hércules, para logo mergullarme nos libros dunha das meirandes manifestacións culturais do país en Méndez Núñez, onde reside a memoria dos nosos en monumentos tan destacados como o adicado a Manuel Curros Enríquez.
As palabras, detidas na brancura dun libro, buscan quen as pronuncie, quen as faga novamente súas para medrar cos sentimentos recobrados e espallarse polos baleiros onde fica a ilusión adormecida. Resulta moi gratificante achegarse os lectores, pescudar no ollar esa lume que alampea coa sonoridade dun verso, coas imaxes dun poema.
Aproveitamos a tarde, Pedro e máis eu, para visitar ás librarías amigas, estivemos con Gonzalo de Cartabón, e con Antón, e a súa dona, de Pedreira. Con eles charlamos de libros, pedímoslle que nos recomendaran lecturas, e por suposto mercamos moita poesía.
A presentación de O sol dentro da cabeza foi moi agradable, acompañáronos amigas e amigos que querían compartir con nós ese tempo de poesía. Mercedes levounos polo vieiros da concepción do libro, falamos de Casares, da súa narrativa e dos poemas deste libro distinto na súa creación, máis que é un agasallo máis para quen tanto fixo pola nosa lingua e nos legou unha obra marabillosa.
Foi un auténtico pracer compartir esa xornada con amigas e amigos nunha cidade sempre acolledora. A miña enorme gratitude para Mercedes por me acompañar e conducir esa presentación dun xeito tan agarimoso que non esquecerei.
Non foi unha presentación máis, foi unha presentación moi entrañable, no meu pobo, cos meus pais, familia e veciños, e por suposto coa complicidade de meu fillo Pedro. Acompañábame o prezado amigo, tamén poeta e activista cultural Xoán Carlos Domínguez Alberte e a súa familia, que viñeron dende Escudeiros en Ramirás para falar deste último libro e tamén dos dous anteriores, Sofía e Salgueiro Maia. A liberdade non é unha utopía, que publicou recentemente Ediciones Liliputienses do querido amigo e poeta José Máría Cumbreño, e que tamén quería presentar o público do meu principio do mundo.
Tamén nos acompañou María Carmen, alcaldesa de Lobios e Albino, concelleiro de Cultura. Moitas amigas, e amigos, cos que compartín, e comparto momentos que me enchen de enerxía, unha sorte de veciñanza que traballa, vive e contribúe o desenrolo do noso amado pobo. E teño presente a quen se desplazou doutros lugares para estar comigo ese día. Foi unha xornada moi emotiva que non esquecerei.
Xoán Carlos Domínguez Alberte agasallounos cunha presentación que me emocionou, e que comparto aquí co seu permiso. Só podo dicir, GRAZAS, grazas irmán.
Da man de Casares dende Escudeiros deica Ludeiros Xoán Carlos Domínguez Alberte
Coñecín a Suso Díaz hai xa uns anos, cando os dous compartiamos aínda angueiras na asociación Arraianos. Del fun sabendo que era do lugar de Ludeiros, no concello de Lobios, que traballaba en Estremadura —a onde Castelao fora desterrado entre 1934 e 1935— e, en especial, do seu pulo pola cultura e literatura galegas, pola semente da nosa nación, en definitiva.
Do mesmo xeito ca o autor de Rianxo, a distancia física de Galiza, o afastamento do noso país, non é para nada atranco para traballar por el. Mostra disto é o labor divulgativo que, xunto coa súa compañeira MariPaz Paz, exerce alá nas ondas da radio, co programa La Voz en Espiral, que acolle novas da nosa lingua.
Por non falarmos d’ As escollas electivas, un portal de internet mantido por ambos (que quen non coñeza aínda debe visitar) que propicia un encontro vivo de poetas e poéticas na nosa lingua. Unha bitácora que, por deferencia do autor que hoxe nos convoca, tiven a honra de inaugurar —xunto co tamén poeta e amigo desta bisbarra Baldo Ramos—, en xaneiro de 2012, cando se cumpría o centenario do nacemento de Celso Emilio Ferreiro. De quen serven de cabezallo deste portal uns versos: “Mais o lume que alampea/xamais o veredes morto”, que constitúen unha auténtica proclama de liberdade e dignidade.
Suso Díaz é responsábel de senllas marabillosas iniciativas, que culminaron en dous magníficos traballos, aparecidos en 2015: 6 poemas 6. Homenaxe a Federico García Lorca e 150 Cantares para Rosalía de Castro. Este mesmo ano responsabilizouse asemade da edición doutro volume colectivo, en honra dun dos protagonistas da revolución portuguesa do 25 de abirl, titulado Salgueiro Maia. A liberdade non é unha utopía. E todo isto sen esquecermos o delicado poemario Sofía, que en 2016 deu ao prelo, como fermoso agasallo en honra da súa filla no intre de ela cumprir vinte anos.
O libro que agora presentamos, O sol dentro da cabeza, vai acompañado dun aclarador subtítulo que di así: 76 poemas creados a partir das lecturas da obra narrativa de Carlos Casares.
Sabido de todos e todas é que o escritor orixinario de Xinzo de Limia é a figura en quen se comemoran as Letras Galegas este ano. E convén lembrar isto agora, a 4 de agosto, porque o sentido desta celebración non é o de ‘pasou o día e pasou a romaría’ –en referencia ao 17 de maio–, senón de afirmación e cultivo da nosa lingua ao longo de todo o ano.
A través deste libro, entón, Suso Díaz realiza un exercicio de creación e recreación a partir dos mundos e dos soños vivenciados, unha e outra vez, polo autor limiao.
O diálogo coa tradición é unha fecunda práctica que, no noso caso, se remonta xa aos albores da literatura galega contemporánea. Pois non se esqueza que os Cantares gallegos, de Rosalía de Castro, establecen un vivo diálogo con toda a cultura popular.
Sirva de mostra o arrinque mesmo da primeira composición do libro: “Has de cantar,/que che hei de dar zonchos; has de cantar,/que che hei de dar moitos.” é a copla popular que inicia a interlocución da voz poética: “Has de cantar,/meniña gaiteira;/has de cantar,/que me morro de pena.”.
Na obra que nos ocupa, o xogo da intertextualidade está presente, de xeito máis ou menos explícito, en toda a estrutura poética. O cal se evidencia, por exemplo, xa no primeiro poema, coa alusión nel á chegada d’ “as primeiras chuvias”.
Cómpre non pasar por alto senllos textos, previos ao poemario en si, para se poder decatar da xénese e xestación desta obra. O primeiro é unha cita do propio Casares que se reproduce ao comezo: “Escribo cunha clara conciencia política fronte ao castelán, que é a lingua imposta”.
O outro fragmento pertence a unha aclaratoria “Nota do autor”: “A idea de buscar novos vieiros por onde camiñar da man da poesía levoume a afondar nuns diálogos onde quería recoller o que non se di, o que se agocha, o fermento no que medra o verso, a metáfora silenciosa da palabra que se revela doutro xeito no cristalino, deixándome condicionar por un texto nacido dunha imaxe recollida por outro ollar para darlle cor a un lenzo que agardaba en branco”.
Na obra que hoxe se pon á luz establécese, entón, unha comunicación co conxunto das oito novelas abranguidas entre Vento ferido (1967) e O sol do verán (2002).
Moitas e diversas son, xa que logo, as cordas que soan nela a través de evocación ou da invocación da obra na que se inspira. Ao igual ca as ambientacións recorrentes do verán e da calor.
Así, nun moi extensíbel repertorio de vasos comunicantes, pódese facer referencia á nostalxia, ao poder dos afectos, á querenza pola literatura, á expresión da poesía, a unha intensa sensualidade, á vindicación da memoria histórica ou á denuncia do abandono da terra.
Mais os textos deste libro conteñen tamén unha fecunda relectura da obra de Casares: para se reafirmaren na liberdade de principios, connotada en “fixeran posible o MILAGRE DO PÚBLICO”; para se expresaren contra os dogmatismos, en “Sen vidros nas fiestras,/prenden nos ollos o algodón da imaxe milagrosa,/da inocencia casualidade/de manifestacións sobrenaturais/para empurrar unha xente contra outra”; para proclamaren a razón, como única crenza, expresada con certeza neste preciso e precioso verso: “O misterio non é máis que un reduto de ignorancia”.
O poder intenso da ollada é o denominador común a toda a obra. Unha ollada cara adentro nunha escrita que interroga sobre a condición do ser e de sermos; unha ollada crítica e cálida, que amorna coa calor dos afectos e onde mesmo se xustifica o título do poemario: “Escribir coa vontade/de exhibir un sentimento de amor verdadeiro,/coa intelixencia convertida en relato”.
Unha ollada, en definitiva, que afirmando a pureza da raíz auténtica, reclama o valor da inocencia, como como se expresa en: “A forza do corazón sepultado/emerxe da profundidade das augas da infancia/escrita cun simple lapis dos anos da escola”.
Uns versos estes nos que, por certo, se reivindica a esencia do sentir do conxunto da obra de Carlos Casares, tal e como este confesou —nunha conferencia, pouco antes do seu pasamento—, ao lembrar, cando era adolescente, as palabras que a el lle dirixira o poeta e mestre Manuel Luís Acuña: “ti chegarás a ser un gran escritor se segues así e se non perdes a inocencia que che vexo nos ollos”.
Non me estendo máis, que o protagonismo é do autor dos versos. Celebramos a confirmación dun novo selo poético —VentoAlto, da man de Edicións Laiovento, estreado, por certo, con e Caín, do malogrado Paco Souto—. E congratúlome, en nome de todos, porque, coa túa obra, se incrementa o xa de seu rico e variado patrimonio cultural, literario e poético da nosa terra, a bisbarra de Terra de Celanova – Baixa Limia. Beizón pola atención prestada.
Parabéns, Suso, pola túa palabra.
Escudeiros - Ramirás, 03/08/17.
Texto exposto na presentación d’ O sol dentro da cabeza (Lobios, 4 de agosto de 2017).